Edward Herzbaum - Między światami. Dziennik Andersowca 1939-1945

Wyjątkowe, pisane z wrażliwością artysty i z rzadko spotykanym w przypadku relacji na gorąco dystansem wojenne dzienniki młodego inteligenta.

Edward Herzbaum oszczędnie, ale obrazowo, a czasem ironicznie notuje, jak zagarnia go bezlitosna, uwłaczająca człowieczeństwu rzeczywistość wojenna. To refleksyjny dziennik człowieka, który zdaje sobie sprawę, że jego dotychczasowy świat się skończył, a przyszłości może nie być. W potajemnych notatkach z łagru walczy z depresją, szuka siły, by się nie poddać. Po dołączeniu do armii Andersa staje się żołnierzem doskonale świadomym, co niesie ze sobą wojna, poszukując sensu istnienia wobec tego, co bezpowrotnie utracił. I trudno mu się pogodzić z koniecznością przejścia do porządku nad potwornościami, których doświadczył.
Autor we wrześniu 1939 ochotniczo zaciągnął się do Wojska Polskiego, trafił do niewoli niemieckiej, z której uciekł. W grudniu 1939 przez zieloną granicę dostał się do Lwowa, gdzie w 1940 został aresztowany przez NKWD i wysłany do łagru. Po „amnestii” dotarł do Tatiszczewa i wstąpił do Armii Andersa, z którą przebył szlak bojowy aż do Monte Cassino.

"Zbyt długo i zbyt z bliska przyglądałem się śmierci i widziałem coś dużo straszniejszego od niej – prawdziwą duszę ludzi, zdziczałą, zwierzęcą i piekielną, duszę ludzi wypraną z pokrywki kultury i cywilizacji. Wiem teraz, jaka cienka jest ta skórka i jak mało trzeba, by ją zerwać".
Wołgołag, 6 października 1940

"Jeśli się czegoś boję, to nie śmierci, a życia. Boję się pierwszego dnia po wojnie".
Tarent, 9 marca 1944

"Za co to oni leżą? Żaden z nich nie lubił szumnego gestu, wzniosłych słów, po prostu szli swoją drogą... Więc dlaczego? Łatwo powiedzieć: »Płacili za sławę!« albo »Polegli, by stworzyć legendę!«. Ale oni nie chcieli legendy i stworzyli ją dla nas, a nie dla siebie. Ponurą legendę o Cassino. Nie znam się na polityce, nie rozumiem się na patriotyzmie, ale widzę jedno – straszną, niepowetowaną i niemożliwą do naprawienia krzywdę ludzką".
Cmentarz wojenny w Acquafondata, 3 czerwca 1944, Edward Herzbaum, "Między światami"